Wybierz Strona

Reklama

Jak w latach 1915-1918 budowano wojenne cmentarze

Jak w latach 1915-1918 budowano wojenne cmentarze
Wszystkie cztery cmentarze z I Wojny Światowej położone na terenie gminy Lipinki zbudowano w ramach działalności Wydziału ds. Grobów Wojskowych przy Komendzie Garnizonu w Krakowie. Na jego czele stanął kapitan – awansowany później do stopnia majora – Rudolf Broch.

Cmentarz w Wójtowej - © Janusz Karp

Cmentarz w Wójtowej – © Janusz Karp

Jak pisze z pewnym sarkazmem Antoni Kroh w swoim eseju Piękne odpoczywanie : „Ów krakowski wydział grobownictwa był, wedle zgodnej opinii, jedną z najlepiej pracujących jednostek armii austro-węgierskiej”. Rzecz w tym, że choć z powierzonego mu zadania wywiązał się doskonale, to jego działalność nie miała przecież żadnego militarnego znaczenia. W powszechnej opinii frontowych żołnierzy C.K. Armii ludzi pracujących w wydziale grobownictwa nazywano po prostu dekownikami.

Major Broch okazał się być genialnym organizatorem. Od lata 1915 r. do jesieni 1918 r. jego oddział zbudował 365 cmentarzy, zużywając gigantyczną ilość materiałów budowlanych i zapewniając godny pochówek 60 829 żołnierzom. Był to chyba ostatni w historii przypadek, by zgodnie z rycerskim obyczajem, pochowano razem i z równym szacunkiem zwycięzców i pokonanych. Ponoć świat się cywilizuje, lecz pewne wartości i szlachetne tradycje nikną gdzieś w otchłani dziejów…
Aby pozyskać środki na budowę cmentarzy Broch stworzył grupę propagandową, produkującą pamiątki, organizującą wystawy makiet cmentarzy, podczas których sprzedawano plakietki, odznaki, widokówki, mapki, obrazy i akwarele. W ciężkich, wojennych czasach Broch i jego ludzie „wydzierali spod ziemi” materiały budowlane potrzebne do sfinalizowania ich dzieła. Korzystano też z darmowej siły roboczej – jeńców rosyjskich zatrudniano przy pracach ekshumacyjnych i ciesielskich, a z frontu południowego ściągnięto specjalnie jeńców włoskich do prac kamieniarskich.

Cały okręg wojskowy Galicja Zachodnia podzielono na 11. okręgów cmentarnych. Teren dzisiejszej gminy Lipinki znalazł się w „Okręgu III Gorlice” (Kriegsgraberbezirk III). Na czele każdego „bezirku” stał oficer z wykształceniem artystycznym. Kierownikiem artystycznym Okręgu III Gorlice został porucznik Hans Mayr. Był Niemcem, jednak architektury i sztuki budowlanej uczył się w Wiedniu. W okręgu gorlickim znajdowały się 54 wojenne cmentarze, z których 49 było autorstwa Hansa Mayra. Do naszych czasów przetrwało 47 cmentarzy zaprojektowanych przez niego w okręgu gorlickim i jeden w Okręgu IV Łużna – w Mszance (cmentarz nr 124).

Spośród czterech „lipińskich cmentarzy” żaden nie jest pod względem artystycznym szczytowym osiągnięciem Mayra. Musimy jednak pamiętać, że walki w gminie Lipinki były przełamaniem drugiej linii obrony rosyjskiej. W Okręgu III do najbardziej spektakularnych i okupionych największymi stratami starć doszło wzdłuż pierwszej linii frontu: Stróżówka-Gorlice-Sękowa-Przełęcz Małastowska-Pętna. Tam też powstały największe i najciekawsze pod względem architektonicznym cmentarze.

Wśród cmentarzy w gminie Lipinki najbardziej „mayrowski” jest cmentarz nr 102 w Wójtowej, z potężnym obeliskiem-krzyżem centralnym. Także jego położenie jest typowe dla stylu Mayra – cmentarz miał górować nad całą okolicą i po wsze czasy przypominać chwałę zwycięzców i męstwo poległych. Tak było, dopóki nie skrył go las wdzierający się na dawne pola uprawne.

Mayr dbał także o to, by cmentarze, w miarę możliwości, oddawały historyczną prawdę tzn. znajdowały się na placu boju. Tak jest na pewno w przypadku cmentarza w Wójtowej (wg ustnych relacji starszych mieszkańców Wójtowej do walki na bagnety doszło na polach pod lasem na Łysej Górze). Podobne rozwiązanie Mayr zastosował w Stróżówce leżącej na płn-zach od Gorlic. Zaprojektował tam kompleks 6 cmentarzy, których położenie wiernie oddaje pozycję wojsk i miejsca starć.

Dla cmentarza wójtowskiego Mayr zaprojektował specjalny żeliwny krzyż z cesarską koroną, opleciony wieńcem dębowych liści. Kilkanaście takich krzyży zdobiło kwatery grobowe. Niestety, do naszych czasów nie zachował się ani jeden, wszystkie padły łupem wandali…

W każdym okręgu znajdował się przynajmniej jeden obiekt o szczególnie reprezentacyjnym charakterze, będący wizytówką kierownika artystycznego „kriegsgraberbezirku”. Dla Mayra takim obiektem jest cmentarz nr 80 z Sękowej. Górujący nad wsią, otoczony masywnym murem z czterema słupami – tzw. pylonami – jest najlepszym przykładem stylu architektonicznego tego artysty. Cmentarz położony jest na dwóch poziomach, górny zajmuje potężna betonowa pergola. Miał być jeszcze trzeci, najwyższy poziom, na którym miała powstać kaplica. Zanim zrealizowano ten zamiar jesienią 1918 roku upadło Cesarstwo Austro-Węgierskie i cmentarzami przestano się interesować.

Rudolf Broch i jego zastępca Hans Hauptmann podsumowali dzieło oddziału grobownictwa w wydanym w 1918 roku albumie Die Westgalizische-Heldengraber aus den Jahren des Weltkrieges 1914-1918. Z charakterystycznym dla epoki patosem opisują dokonania Hansa Mayra:

„Szczęśliwy przypadek sprawił, że zadanie utrwalenia po wsze czasy pamięci poległych bohaterów na tym znaczącym i pełnym chwały odcinku frontu przypadło artyście, który wyczucie właściwego rozwiązania problemu miał we krwi. (…) Architekt, por. Hans Mayr, któremu powierzono budowę wojennych cmentarzy w III okręgu, swoimi dziełami znacznie przewyższył oczekiwania zleceniodawców. Jego prace cechuje niezwykły rozmach koncepcji, prostota formy i monumentalna zwartość. (…) Niezwykle wymowne są przede wszystkim surowe i pełne wyrazu ogrodzenia jego cmentarzy. Majestat śmierci zawarty jest w nieruchomej żałobie kamiennych mas; w nieugiętych, dumnych filarach i strzelających w niebo wyniosłych krzyżach słychać krzyk umierającego zwycięzcy.”

Mayr jest autorem dwóch projektów dużych, drewnianych krzyży centralnych, z charakterystycznym daszkiem w kształcie półokręgu wykonanym z blachy. Zastosowano je na kilkudziesięciu cmentarzach, także w innych okręgach cmentarnych. Ponadto Mayr wykonał kilkanaście projektów krzyży żeliwnych lub kutych z żelaza. Są wśród nich zarówno projekty indywidualne, zastosowane tylko na jednym cmentarzu (jak choćby krzyże wójtowskie) jak i typowe, stosowane masowo prawie we wszystkich okręgach.

 

Janusz Karp

BIBLIOGRAFIA:

  • Antoni Kroh O Szwejku i o nas, Sądecka Oficyna Wydawnicza, 1992
  • Roman Frodyma Galicyjskie Cmentarze Wojenne t.I.
  • Beskid Niski i Pogórze, Rewasz, 1995
  • Wykorzystano zdjęcie ze strony internetowej autorstwa p. Mirosława Łopaty: www.cmentarze.gorlice.net.pl

O autorze

Piotr Popielarz

Wydawcą, właścicielem i redaktorem naczelnym Niezależnego Internetowego Serwisu Lipinek jestem ja, czyli Piotr Popielarz. Pierwszą wersję portalu umieściłem na serwerze 17 listopada 2002 roku. Od tamtej chwili wiele się zmieniło, ale NIS Lipinek nadal trwa i żyje własnym życiem. Poniżej znajdziecie informacje o ludziach, którzy pomagają mi w tworzeniu serwisu. Mam nadzieję, że niebawem powstanie Redakcja z prawdziwego zdarzenia.

Zostaw odpowiedź

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Reklama

Nadchodzące wydarzenia:

  • sob.
    30
    mar
    2024

    Mecz LKS Łużna - LKS Nafta Kryg

    15:00Stadion w Łużnej

    Przełożony mecz 25. kolejki z 1-2 czerwca
    TABELA A KLASY

  • sob.
    06
    kwi
    2024

    Wielkie Otwarcie Centrum Budowlanego w Lipinkach

    09:00Lipinki (za Sklepem Centrum)

  • niedz.
    07
    kwi
    2024

    Wybory Samorządowe 2024

    7:00 - 21:00Lokale wyborcze
  • niedz.
    21
    kwi
    2024

    Akcja honorowego oddawania krwi w Libuszy

    8:00 - 13:00Remiza OSP Libusza

    Więcej szczegółów NIEBAWEM!

  • sob.
    18
    maj
    2024

    Bierzmowanie młodzieży z Parafii Lipinki

    18:00Kościół parafialny w Libuszy

    Bierzmowania udzieli Bp Edward Białogłowski

  • niedz.
    09
    cze
    2024

    Wybory do Parlamentu Europejskiego 2024

    lokale wyborcze

  • wt.
    03
    wrz
    2024

    Zbiórka odpadów wielkogabarytowych

    6:00 - 6:30Gmina Lipinki
  • niedz.
    15
    wrz
    2024

    Akcja Krwiodawstwa Klubu HDK Lipinki

    9:00 - 12:30Dom Wiejski w Lipinkach

    Bliższe szczegóły NIEBAWEM

  • sob.
    05
    paź
    2024

    VIII Maraton na Orientację "KIWON"

    07:00Baza: Hala Sportowa SP Lipinki

    Organizator: Towarzystwo "Jastrzębiec"

FACEBOOK

Najnowsze komentarze

Zanieczyszczenie powietrza (SMOG)

Archiwum