Lipa – królewskie drzewo Lipinek

Mieszkamy w Lipinkach, mamy także zespół Lipowy Kwiat prowadzony przez bardzo sympatyczną i utalentowaną panią mgr Barbarę Brach, ale czy mamy te najcudowniejsze i słodko pachnące drzewa, jakimi są lipy? – czyli „Lipy w Lipinkach”.

Zastanawiając się nad etymologią nazwy naszej miejscowości – Lipinki, z pominięciem innych danych historycznych, traktujących o jej pochodzeniu, można przypuszczać, że kiedyś rosły tutaj Lipy. Takie przypuszczenie rodzi się z faktu zasłyszenia kiedyś w przeszłości, informacji podanej przez ś. p. Ksiądza Franciszka Borowca – byłego proboszcza parafii Lipinki. W czasie głoszenia słowa Bożego podczas jednego z nabożeństw, ś. p. ksiądz Franciszek Borowiec, wspomniał (prawdopodobnie na podstawie starych kronik parafialnych), że w zamierzchłych czasach drogi Lipinek były wysadzone lipami.

Jak sami możemy naocznie stwierdzić, dzisiaj już ich nie ma, zostały usunięte, a przecież, jakżeż bliskie naszej miejscowości, są te drzewa. Chociaż byłam jeszcze dzieckiem to informacja ta została mi na długo w pamięci, a w wyobraźni dziecka, nagle wyrosły przed oczyma urocze i pachnące aleje lipowe. Obecnie – piękną klasyczną aleję lipową można oglądać w arboretum Kórnickim (Kórnik k/Poznania). Została ona posadzona około 1885 roku i dawniej nazywana była „aleją Jenerałowej Zamoyskiej”.

Nie trzeba nikomu przypominać o różnych walorach tego drzewa. Wszyscy doskonale pamiętamy wiersz Jana Kochanowskiego:

„Gościu siądź pod mym liściem, a odpocznij sobie!
Nie dojdzie cię tu słońce, przyrzekam ja tobie…”

Jan Kochanowski tworzył pod lipą strofy pierwszej polskiej poezji. Warto też wspomnieć o lipie jako o drzewie wykorzystywanym do różnych celów użytkowych. Ze względu na miękkie drewno, wyrabiano z lipy m. in. kołyski dla niemowląt i łyżki. Tylko w lipowej kołysce dziecko mogło się chować dobrze, a strawa jedzona lipową łyżką nie mogła zaszkodzić. Drewna tego używali również rzeźbiarze. Nie przypadkowo Wit Stwosz zdecydował się na wyrzeźbienie Ołtarzu Mariackiego w drzewie lipowym. Jako Lipiniacy powinniśmy bliżej poznać lipy.

CO O LIPIE …

Opis botaniczny, występowanie i właściwości lecznicze
rodzaj: lipa (Tilia)
rodzina: lipowate (Tiliaceae)
ilość gatunków na świecie – ok. 30
w Polsce – 2

Rodzaj ten występował na Ziemi już w epoce plejstocenu – ok. 70 mln. lat temu. Dzisiaj lipy podobnie jak wiązy rosną w strefie klimatu umiarkowanego półkuli północnej. Kwiaty żółtawo białe, pachnące, zebrane w kwiatostany typu wierzchotki. Do osi kwiatostanowej przyrośnięty jest liść – podsadka, która jest tutaj przekształcona w języczek. W owocostanie będzie ona pełnić funkcje skrzydełka, pomocnego w rozsiewaniu nasion. Owocem jest mały orzeszek. W Polsce występują dziko dwa gatunki: lipa drobnolistna (Tilia cordata, T. parvifolia) i lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos, T. grandifolia)

LIPA DROBNOLISTNA (Tilia cordata, T. parvifolia)

Rośnie w całej Polsce na niżu i niższych położeniach górskich. Występuje w nizinnych lasach liściastych, dębowo-grabowych, w borze mieszanym, na świeżych żyznych glebach piaszczysto-gliniastych. Kiedyś w okolicach nadwiślańskich, rosły ogromne lasy lipowe. Całe osady trudniły się pszczelnictwem. Polska nie tylko sama płynęła miodem, ale jeszcze mogła obdzielić sąsiadów. Drzewo to dorasta do 35 m wysokości. W sprzyjających warunkach może dożyć ok.1000 lat. Pień często ma odrosty u podstawy. Liście są małe, prawie okrągłe, u nasady niesymetrycznie sercowate lub skośnie ucięte, na szczycie wyciągnięte, w dość długi wierzchołek, na brzegu ostro piłkowane. Z wierzchu są one ciemnozielone pod spodem sinozielone, z pęczkami rudawobrunatnych włosków w kątach nerwów. Zakwita pod koniec czerwca i w lipcu. Kwiatostany odstają w bok lub są podniesione ponad liśćmi. Orzeszki mają kształt gruszkowaty i są gładkie. Jest jedną z najwartościowszych roślin miododajnych.

LIPA SZEROKOLISTNA (Tilia platyphyllos, T. grandifolia)

Występuje w ciepłych lasach liściastych i niezbyt gęstych zaroślach, na zasobnych glebach mineralnych. Rośnie w południowej części niżu oraz na Podkarpaciu. W dobrych warunkach osiąga 40 m wysokości i dożywa 1000 lat. Liście ma większe, niż lipa drobnolistna, u nasady nieco niesymetryczne, sercowate lub skośnie ucięte, szerokie, dość ostro piłkowane, na szczycie wyciągnięte w wierzchołek, dolna strona jest owłosiona na całej powierzchni, zwłaszcza na nerwach. Pęczki włosków w kątach nerwów na spodnie stronie liści mają kolor biały. Kwiatostany zawsze zwisają. Zakwita 2 tygodnie wcześniej niż poprzedni gatunek. Orzeszki są okrągłe, filcowato owłosione, z pięcioma wyraźnymi żeberkami.

Warto też dodać, że w miastach powszechnie jest sadzona lipa srebrzysta (węgierska). Spodnia strona liści jest srebrzysto owłosiona. W czasie upałów drzewo odwraca liście spodnia stroną do słońca, chroniąc w ten sposób przed nadmiernym nasłonecznieniem. Kwitnie w lipcu i sierpniu (po naszych lipach), ale jest niestety trująca dla pszczół.

Oba gatunki: lipa drobnolistna (Tilia cordata, T. parvifolia) i lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos, T. grandifolia), dostarczają równie dobrego surowca zielarskiego, którym jest kwiatostan lipy (kwiat lipy) – Inflorescentia Tiliae (Flos Tiliae). Kwiatostany zawierają duże ilości związków śluzowatych, garbniki, olejek eteryczny, flawonoidy, saponiny, kwasy organiczne i pektyny. Właściwości lecznicze polegają na tym iż, wykazują działanie napotne, powlekające, przeciwskurczowe i moczopędne. Stosuje się je w postaci naparów przy chorobach gorączkowych, nieżytach dróg oddechowych, grypie, zapaleniu oskrzeli, dychawicy oskrzelowej, w stanie pobudzenia nerwowego, migrenie, wymiotach na tle nerwowym, zawrotach głowy, niektórych schorzeniach nerek i pęcherza, kolkach biegunkach, miażdżycy, cukrzycy, chorobach reumatycznych. Zewnętrznie używa się do płukania jamy ustnej i gardła przyrządzając z nich odwary. Również do kąpieli przy nerwobólach. Mycie włosów w odwarze kwiatu lipowego zapobiega ich wypadaniu.

WIOSNA ZA PASEM, A ZATEM I PORA NASADZEŃ DRZEW, MOŻE TEJ LUB NASTĘPNEJ UDA SIĘ POSADZIĆ LIPY W LIPINKACH

Dawniej sadzeniem lip upamiętniano także wydarzenia ważne i doniosłe dla całej okolicy, a nawet kraju. Oto kilka przykładów.

• Święty Otton (ok. 1060 – 1139), gorliwy krzewiciel wiary chrześcijańskiej na Pomorzu Zachodnim, uczczony został posadzeniem Lipy. Rośnie ona do dzisiaj.
• Król Władysław Jagiełło również ma kilka pamiątkowych lip, a najsławniejsza rośnie we wsi Ostrowite w pobliżu Grunwaldu. Odpoczywał on pod nią przed sławną bitwa, a nawet modlił się do niej w cichości swego pogańskiego ducha o zwycięstwo nad Krzyżakami, nie dowierzając nowo przyjętemu Bogu.
• We wsi Kobylanka w okolicy jeziora Miedwie rośnie wiele starych lip. Jest to tzw. „Wieniec Zgody”. Najstarszą z tych lip zasadzili w 1460 r. rajcy Szczecina i Stargardu w dniu zawarcia pokoju po kilkuletnim zatargu. Dalsze lipy, w każdą setną rocznicę owego wydarzenia, sadzili następni ojcowie tychże miast.
• Lipa stanowiąca niegdyś serce świętego gaju, długo jeszcze, bo do późnego średniowiecza, była drzewem opiekuńczym poszczególnych osób i całych rodów. Kiedy Bóg dał dziecię, sadzono koło domu młodą lipę. Śluby też upamiętniano sadzeniem lip, otaczających stary dwór, świadczyła o wielodzietności i stateczności rodu.
• W prawiekach lipa wiązała się z miejscem praktyk religijnych. Sadzono ją w świętych gajach, które były poprzednikami świątyń. Sądzono, że lipę zamieszkują dobre bóstwa, które przez to właśnie drzewo objawiały swoją dobroć. Czczono i uwielbiano lipy.
• Ślady tych pogańskich wierzeń można znaleźć w nazwach miejscowości -Święta Lipa, Świętolipie, Święte Lipy….. i.t.p.

I my chyba też częściowo znajdujemy ją w nazwie naszej miejscowości. Pisał już o tym pan Janusz Karp w artykule nt. „ETYMOLOGIA NAZWY LIPINKI” (NIS Lipinek), a oto fragment – cyt. „Nazwa ma charakter topograficzny czyli stanowi opis cech przyrodniczych miejsca, w którym położona jest miejscowość. Lipinki to po prostu las lipowy i od rosnących w nim Lip nazwano miejscowość.”

Warto pomyśleć nad przywróceniem LIP – na obszarze wsi Lipinki Zatem otwieramy dyskusję nad możliwością (projektem) wprowadzenia tego cennego drzewa na teren Lipinek. Konkretne działania powinny opierać się na kompleksowych zasadach projektowych, poprzedzone ewentualnymi pracami inwentaryzacyjnymi.

Tymczasem – zgłębiajmy tajemnicę życia tego szlachetnego drzewa, szukajmy siedlisk dla ich rozwoju i przetrwania, a w przyszłości odkryjemy prawdę, którą kryje w sobie aleja lub lipowy las. Czy przeciążeni obowiązkami współczesnych wymagań cywilizacyjnych, znajdziemy tam wytchnienie? Na pewno tak. Takie miejsca wywołują, nastrój intymności, odizolowania i przyjemnej nostalgii. Ta urocza naturalność wynika z połączenia ciszy przerywanej brzęczeniem pszczół i świergotem ptactwa oraz zapachów jakie wydaje lipowy kwiat.

 dr Maria Trzaskoś

 BIBLIOGRAFIA:

• Lenard E., Drzewa Polskie – LIPA, Wyd. Ogród Botaniczny Uniwersytetu Wrocławskiego, (folder)
• Polakowska M., 1987: Leśne rośliny zielarskie. Wyd. IV, PWRiL, W-wa.