Ewaryst Andrzej Kuropatnicki: Geografia albo dokładne opisanie Królestw Galicyi i Lodomeryi

Pełny tytuł dzieła: Geografia albo dokładne opisanie Królestw Galicyi i Lodomeryi
Autor – hrabia Ewaryst Andrzej Kuropatnicki, właściciel Lipinek, sławny bibliofill i heraldyk. Dzieło ukazało się w Przemyślu w 1786 roku. Tekst niniejszy oparty na wydaniu powtórnym, które wyszło we Lwowie, nakładem Wojciecha Manieckiego, w roku 1858. Zamieściłem tutaj wyłącznie fragmenty dotyczące najbliższych okolic Lipinek.

DUKLA
Miasto dziedziczne hrabiów Ossolińskich, przedtem hrabiów Mniszchów; pałacem nie tak wspaniałym, jak we wszystkie wygody obfitym, ogrodem obszernym, w około murowanym, młynem i browarem, wspaniałością podobnym pałacom. Kościołem farnym tak ozdobnym, iż cudzoziemcy najrozumniejsi piękności jego dziwili się. W tym to kościele Amelii z Brühlów, pierwszego ministra Augusta IIIgo córce, a żonie swej zmarłej JO. Jerzy Wandalin z wielkich Kończyc hrabia Mniszech, kasztelan krakowski, generał wielkopolski, kawaler orderów orła białego, i ś. Andrzeja mauzoleum z marmuru białego leżącej osoby, z pedestałem marmuru czarnego, z napisami wyrytemi i wyzłoconemi brądzem ozdobione wystawiwszy; pan pełen sławy, bogactw, dzierżaw i honorów, pan najwyborniejszych przymiotów duszy i serca, pan, prawdziwy przykład prawowiernych katolików i dobrych repiblikanckich patryotów, dług śmiertelności wypłaciwszy, i siebie pogrzesć kazał, pochowany wielu obfitymi łzy oblany. Jest tu piękny dom poczty, ekonomia, magazyny dworskie, szkoły normalne, kościół z wieżami i facyatą, i klasztor OO. Bernardynow, wspaniały i prześliczny widok czyniący jadącym do Węgier w głąb kraju. Kościół ś. Marcin nie dokończony od śp. tego pana dla śmierci jego, przy którym miał być klasztor Charytek. Szpital dla chorych, szkoła panienek szlacheckich i miejskich, rezydencja XX. Wincentynów i szkoła dla dzieci płci męzkiej. Najsławniejsza zaś Dukla z urodzenie ś. Jana z Dukli.

KROSNO
Miasto po więkzej części murowane, a wielka część domów i ratusz pustoszeje, teraz kościół, jezuickie kolegium i szkoły puste. Kościół, w którym cudowny obraz Matki Boskiej i kaplica Oświecimów domu, grobami, mauzoleami i portretami odwiecznych Polaków ozdobna. XX. Franciszkanów i ich klasztor, jako też kościół Kapucynów cały z ciosu i facyata z ciosu oraz klasztor ich i ogród podobnego oczekują losu. Fara tylko wspaniała, przy któej wieża od lat kilkunastu spadła, a była tak wysoka, iż w żadnym mieście polskiem wyższej nie było. W tym kościele jest trumienka z trojgiem małych dzieci, które mieszczka krosieńska razem w dzień śś. Trzech królów powiła, dano im imiona Kasper, Melchior i Baltazar, – rzecz dziwna, że już przez dawny czas żadnej korrupcyi nie podlegają, jeden zaś ma ciała kolor azyatycki, drugi afrykański, a trzeci europejski. Przy Krośnie, za kościołem ś. Wojciecha, gdzie teraz cmentarz opodal od miasta, jest źródło, z którego ropa do smarowania skór prostych płynie.

JASŁO
Miasto teraz prócz kościoła farnego, do którego jest z kościoła karmelitańskiego cudowna statua Matki Boskiej węgierską zwanej, przeniesiona, i do której tysiączne konkursa Węgrów bywały przedtym; oraz ruderów kościoła i klasztoru pogorzałego zniesionych tu XX. Karmelitów, i które rudera już są przedane, żadnej ozdoby nie ma. Przy tym karmelickim kościele w kaplicy jednej była studnia, jak dawna tradycya podaje się, od ś. Wojciecha, gdy szedł z Węgier do Polski, błogosławiona. Jasło pamiętne jest także konfederacyą przy Stanisławie Leszczyńskim.

DĘBOWIEC
Miasto fabryką wielką rąbków, których w różne strony, osobliwie dla żydówek, z górą trzydzieści tysięcy sztuk wychodzi, także fabryką ale mizerną pieców. Od dziedzica miejsca Maxymiliana Zborowskiego, kawalera orderu ś. Stanisława, pałacem nowo murowanym, ogrodem, oranżeryą, zwierzyńcem ozdobne, a prospektem od natury uszczęśliwione. Są tu w kilku miejscach na gruncie tego państwa wody mineralne.

TRZCILNICA /TRZCINICA/
Wieś z pałacem ozdobnym i ogrodem mieszkalna JO. xięcia Imci Stanisława Jabłonowskiego, starosty wiszniowieckiego; na wsi tu piękny domek Annopol od imienia xiężny Jejmci.

SZKOLISZYN /SKOŁYSZYN/
Z domem i ogrodem z samych karłów drzew, i z szpalerami od hrabstwa Bieckiego.

BIECZ
Miasto, niegdyś stolica królestwa Bieszczadów, to jest narodów pod i nad Bieszczadem mieszkających ku północy tych gór, według dawnych historyków; potym parva Cracovia zwane dla pogranicznego handlu i bogactw mieszczan, potym biskupom krakowskim podległe, potym odebrane od królów i rzeczypospolitej w zamian za Muszynę, i w powiatowe grodowe i tytuł kasztelana obrócone. Ojczyzna niegdyś Kromera, biskupa warmińskiego, księcia S. R. I. i kronikarza sławnego, z Liwiuszem zrównanego, polskiego w łacińskim języku; teraz dziedziczne i tytuł hrabstwa ma przyznany w dyplomacie, JW. Wilhelm Stanisław Kostka hrabia Siemiński, licznych tu włości dziedzic. Dotąd całą ozdobą miasta zamek spustoszały wcale, ratusz zrujnowany wcale, w którym były akta ziemskie, grodzkie i podkomorskie. Fara wspaniała miedzią pobita od xiędza Kaszewicza, kanonika tarnowskiego, oficyała i proboszcza bieckiego, kościół przy niej drugi św. Barbary, cały prawie marmoryzowany, z imitacyą mozaiki, ale pusty bez drzwi i okien. Kościół i Klasztor XX. Reformatów dotąd w całości. Kościół i rezydencya proboszcza szpitalnego dość porządna. Browar na przedmieściu za rzeką Ropą, Załawie zwanym, przy ekonomii wspaniały, przy nim mieszkanie czasowe dla JW. hrabi dziedzica przejeżdżającego. Szpital tu jest tak bogato ufundowany, jak żaden w Galicyi ani w Polsce.

LIBUSZA
Wieś kameralna, stolica obszernej włości, w lny, tkaczów, wapno, lasy i ryby obfitej.

KOBYLANKA
Wieś dziedziczna JW. hrabiny z xiążąt Sułkowskich Wielopolskiej, pani pobożnością, rozumem i miłością potomstwa, luboć w młodym i kwitnącym wieku owdowiała, znakomitej: sławna kościołem pobitym miedzią, w któym obraz ukrzyżowanego Pana nieustannemi słynie cudami i tysiączne od wiosny do zimy bywają konkursa. Piękne tu domy dla przybywających i austerye.

SZYMBARK
Wieś domu Siedleckich; murowanym staroświeckim mieszkalnym zamkiem ozdobny, sławny uwiezioną górą z lasem, który pokruszony został w roku 1784.

ROPA
Wieś dziedziczna i mieszkalna JW. hrabi Siemieńskiego; domem, ogrodem, ekonomicznymi budynkami wybornemi, fabryką skór angielskich, źródłem ropy tłustej sławna. Ma się tu znajdować ruda żelazna, minery złote i różne kamienie.

SZALOWA
Wieś domu hrabiów Krasińskich; sławna w kościele pięknym, cudownym obrazem ś. Jana Kantego.

GORLICE
Miasto dziedziczne Aleksandra Łetowskiego, kawalera orderu ś. Stanisława; osiadłe, handlowne, sławne blichami, maglem, i fabryką płócien, i domkiem rozkoszy, Maryampol zwanym.

SIARY
Wieś hrabiów Kuropatnickich domu dziedziczna; wielością tkaczów i źródłem tłustej ropy obdarzona.

SĘKOWA
Wieś tychże /Kuropatnickich – przyp. P.P./, wielką liczbą tkaczów osiadła, z kościołem parafialnym.

LIPINKI
Wieś domu hrabiów Kuropatnickich; pięknym nowo wymurowanym kościołem, ozdobnym, mauzoleami wielu, wieżą wysoką, blachą pobitą, i obszernym obmurowaniem kościoła z murowanemi domami dla duchowieństwa ozdobiona.

ROZDZIELE
Wieś ruska tegoż domu; jedyna, która w całej rozciągłości Rusi po nad Bieszczad, ma cerkiew pięknie od dziedziców wymurowaną i ozdobioną.

WAPIENNE
Wieś ruska do hrabstwa bieckiego, w której jest źródło siarczyste.

WYSOWA
Wieś ruska JW. hrabi Lanckorońskiego, wojewody bracławskiego; w której jest woda mineralna; i ten pan corocznie tam używa kąpieli, której czerstwość zdrowia przypisuje. Sławna ta wieś komorami pogranicznemi celnemi od Węgier, i obozami konfederatów polskich od 1769 do 1782 roku, gdzie często były z wojskiem rosyjskim potyczki wojenne jako i następujące wsie ruskie pograniczne od Węgier.

ŻMIGRÓD
Niegdyś hrabiów Stadnickich, z kórego się piszą; potem książąt Wiszniowieckich, dalej xiążąt Radziwiłłów. Tu JO. xiążę Karol Radziwiłł, wojewoda wileński, ordynat nieświeski, ołycki, kawaler orderu ś. Andrzeja, ś. Aleksandra, orła białego i ś. Huberta; po zaspokojonej burzy z konfederatami polskiemi z zagranicy powracając, pierwszy krok wstrzymał w dobrach własnych, gdzie od niezliczonych prawie xiążąt, panów orderowych, senatorów, urzędników obywatelów z całej Polski i Litwy był witany; i aż do Żółkwi był odprowadzony. Teraz dziedziczne JP. Bobowskiego. Kościół tu jest farny i dominikański. Na dole pod miastem: dom, oficyny i stodoły murowane. Obfite w ślusarzów, tkaczów a najwięcej żydów..

KRĘPNA /KREMPNA/
Wieś ruska do tegoż miasta /Żmigród – przyp. P.P./; sławna hutą szklanną i wielkiemi a niedostępnemi lasami.

OSIEK
Dziedziczny teraz Ignacego xięcia Giedrojca; sławny w blich i jarmarki.

STRUSOKLĘSKI /SAMOKLĘSKI/
Domem staroświeckim murowanym ozdobne, od herbu hrabiów Mniszchów nazwan, przedtym Samoklęski zwane; w huty szklanne obfite. Przedtym lepsze szkło robili. Teraz Ossolińskich hrabiów, jakoteż: /Cieklin – przyp. P.P./.

CIEKLIN
W którym z kamienia posadzki na cały ten kraj robią i w Foluszu, wsi ruskiej do Cieklina należącej; robią i statuy z kamienia, ale rzemieślników nie masz dobrych.

TARNOWIEC
Wieś hrabi Kuropatnickiego, bywszego kasztelana bełskiego, kawalera orderów orła białego i ś. Stanisława, dziedziczna i mieszkalna; domem porządnym i w nim obfitą biblioteką, ogrodem i kościołem w mauzolea, malowidła niepoślednim, w którym są groby tegoż. Niniejszy pleban tutejszy, co jest zbyt rzadka, osobliwa rzecz w tych ciężkich czasach, WX. Walenty Rawicz Karwowski, własnym swoim kosztem dom plebański wspaniale wymurował, ogródek na trzy kontygnacye splantował i obmurował; klasztór swym i parafianów imieniem, których koszt zastąpił, kamień na marmurze wyryty z tym napisem wmurować w ścianę kazał:

Domum hanc Plebanelem
Suô sumplu et impensis
è solido muro
Licesti tempore durô
Nempè 1785 erexit.
Valentinus Rawicz Karwowski
canonicus Cathedralis Livoniae
Decanus foraneus Jaslensis
Et ab Anno 1755 Parochus loci
Ad Commodum posterorum
Ad exemplar aliorum
Ad gratitudinem aeviternam
Parochianorum et Collatorum
A quibus in signum amoris
Hic lapis positus.

Na gruntach tego państwa znajdują się węgle ziemne, kamień wapienny, margiel i kamień do muru.

SZERZYNY
Miasteczko JP. Ulatyckiego; pięknym domem, i ogrodem z statuami i fabryką płócien ozdobne.

RZEPIENNIK
Wieś dłuższa nad półtory mili; kamieniem wapiennym, obfitością lnów i tkaczów sławna.

OŁPINY
Domu Miączyńskich, tu kościół, zacny z urodzenia, pokrewieństwa, zacniejszy z pobożności i talentów prałat JX. Bentkowski, scholastyk kolegiaty sądeckiej, proboszcz tutejszy, bardzo porządnie i pięknie ozdobił, a parochian w roztropnych i dobrych wyedukował chrześcian, oraz przysiągszy kościołowi, żadnych intratniejszych nie chciał przyjąć sobie ofiarowanych beneficiów kościelnych.

OLSZYNY
Wieś osadna w tkaczów, lny się tu obficie rodzą; domu hrabiów Ankwiczów.