Historia zamordowania w 1943 roku dwojga Żydów w Pagorzynie
W 2020 roku ukazało się II wydanie obszernej publikacji autorstwa Michała Kalisza i Elżbiety Rączy pt. Dzieje społeczności żydowskiej powiatu gorlickiego podczas okupacji niemieckiej 1939-1945. W bogato ilustrowanej książce znaleźć można również informacje o Żydach ukrywających się, uratowanych i zamordowanych na terenie gminy Lipinki.
Jedna z opisanych historii dotyczy głośnej sprawy zamordowania w lesie w Pagorzynie dwojga Żydów. W historii tej odnaleźć można nazwiska komendanta granatowej policji w Lipinkach Juliana Rogalskiego i jego podwładnego Tomasza Gani, a także ukrywających Żydów Ludwika Falarza i Ludwika Kuny. Krwawe wydarzenia rozegrały się w 1943 roku. Oto poświęcony im fragment publikacji:
„Za wrogie zachowanie się wobec Żydów stanął przed sądem (…) policjant granatowy Julian Rogalski, komendant posterunku w Lipinkach. Oskarżony został o ujęcie wiosną 1943 r. w Pagorzynie dwóch osób, kobiety i mężczyzny, które zamierzał oddać w ręce niemieckiej żandarmerii. Wraz ze swoim podwładnym Tomaszem Ganią eskortował ich na posterunek policji. Podczas drogi Żydzi zostali jednak zastrzeleni przez Ganię. Według zeznań Rogalskiego, bezpośrednim tego powodem miała być podjęta przez nich próba ucieczki. (…)
Żydzi ukrywali się u Ludwika Falarza w Pagorzynie. Przybyli do niego z polecenia jego szwagra Ludwika Kuny, zamieszkałego w Jaśle, który pomagał im przez około osiem miesięcy. Zmuszeni byli jednak opuścić dom Polaka, ponieważ Niemcy dowiedzieli się o ich kryjówce. W Pagorzynie tajemnicy o ich pobycie także nie udało się utrzymać i po wsi rozeszły się pogłoski o tym, że Falarz przechowuje Żydów. Te informacje dotarły również do Niemców. Polak był więc pod dużą presją psychiczną. Z jednej strony obawa przed represjami niemieckimi, z drugiej – nacisk części mieszkańców wsi sugerujących, aby pozbył się Żydów ze swojej posesji. Podjęte przez niego próby usunięcia tych ludzi z domu nie powiodły się, ponieważ mieli oni zdecydowanie odmówić, oświadczając przy tym, że im jest wszystko jedno, bo nie mają z czego żyć.
W takiej sytuacji Falarz zdecydował się na inne rozwiązanie. Zgłosił się na posterunek policji polskiej w Lipinkach i złożył doniesienie, wskazując jednocześnie miejsce kryjówki. Rogalski, do którego informacje dotyczące całej sprawy dotarły już drogą służbową, nie miał większych problemów z aresztowaniem ukrywających się Żydów. Policjant złożył jednak fałszywy meldunek swoim bezpośrednim przełożonym, zatajając przed nimi fakt, że aresztowani i zastrzeleni ludzie byli narodowości żydowskiej. Ta decyzja niewątpliwie uratowała Falarza przed represjami niemieckimi.
Dokumenty nie dają jednak odpowiedzi na pytanie, jakie motywy kierowały wówczas Rogalskim. Policjant nie cieszył się sympatią Polaków, którzy oskarżali go o nadgorliwość w wykonywaniu zarządzeń okupanta, powszechne stosowanie przemocy fizycznej i przywłaszczenia, których dokonywał podczas rutynowych czynności policyjnych”.
Źródło: M. Kalisz, E. Rączy, Dzieje społeczności żydowskiej powiatu gorlickiego podczas okupacji niemieckiej 1939-1945, Instytut Pamięci Narodowej, Rzeszów-Warszawa 2020, s. 60-61.
Publikacja, z której pochodzi cytowany fragmnet, jest pierwszą opisującą te zagadnienia w sposób syntetyczny. Autorzy niniejszej książki ukazują zagładę Żydów i złożone relacje polsko-żydowskie tego regionu, w latach 1939–1945. W pierwszej części przedstawiono aspekty związane z sytuacją Żydów w powiecie gorlickim pod niemiecką okupacją oraz ich zagładę. Ukazano w niej także negatywne postawy polskich mieszkańców powiatu gorlickiego wobec Żydów, które przyczyniły się do powiększenia ich strat osobowych podczas realizowanego przez Niemców Holocaustu. Część druga dotyczy tej grupy Polaków powiatu gorlickiego, którzy ryzykowali życiem, aby ratować Żydów od śmierci. Oprócz indywidualnych formom ratowania ludności żydowskiej, które były dominujące na terenie powiatu, omówiona została pomoc duchowieństwa oraz żołnierzy Polskiego Państwa Podziemnego.
Publikacja w ramach centralnego projektu badawczego IPN „Zagłada Żydów na ziemiach polskich”
Najnowsze komentarze