Wybierz Strona

Reklama

Piotr Ciekliński /1558-1604/

Piotr Ciekliński /1558-1604/

Piotr Ciekliński pochodził ze starego rodu drobnej szlachty pieczętującej się znakiem herbowym „Abdank”, notowanym od czasów Bolesława Krzywoustego. Nazwisko zaś powstało od równie dawnego imienia Ciekla – rycerza, założyciela wsi Cieklin, 15 km na południe od Jasła.

Piotr CieklińskiPrzodkowie stąd więc wzięli nazwisko, ale w 1558 r., kiedy urodził się Piotr, syn Stanisława, podstarościego sanockiego, Cieklin już do nich nie należał. Rodowe włości to sąsiednie Lipinki i część Rozdziela. Gdzieś tu urodził się Piotr Ciekliński, a biografowie ogólnikowo stwierdzają, że pochodził „spod Biecza” lub z „okolicy Biecza”. Cieklin był wtedy w rękach Piotra Broniowskiego z Bieździedzy jako dzierżawa. Jest to o tyle istotne, że Ciekliński, zapewne za sprawą Broniowskiego, zaprzyjaźnionego z Janem Zamoyskim, trafił do kręgu dworskiego kanclerza i hetmana, a stąd już do otoczenia Stefana Batorego. Zrobił więc błyskotliwą karierę, zważywszy, że był sekretarzem króla, a miał ledwie lat dwadzieścia…! Z niezwykle barwnego życiorysu Cieklińskiego wypadnie wybrać tylko te fragmenty, które splatają się z podręcznikową historią Polski.

Jako żołnierz był Ciekliński uczestnikiem wojen moskiewskich Batorego i jednym z najbardziej zaufanych ludzi w stronnictwie politycznym hetmana Zamoyskiego. Był posłem polskim do Szwecji w 1587 r., wioząc na dwór Wazów wiadomość o elekcji Zygmunta III na tron Polski… Potem, jako „umyślny” przyniósł do Krakowa wieść z pobojowiska pod Byczyną (24 I 1588 r.), o rozbiciu najazdu arcyksięcia Maksymiliana – pretendenta do tronu polskiego i pojmaniu dumnego Habsburga w niewolę. W 1594 r. posłował do Włoch z misją uzyskania u papieża zatwierdzenia fundacji „Akademii Zamoyskiej”. W rok później pojawia się w wyprawie wołoskiej hetmana, zaś w 1597 r., jako „najpierwszy z sekretarzy królewskich” jest posłem do Konstantynopola, gdzie zabawił kilka miesięcy. W 1598 r. ożenił się po raz drugi, tym razem z Jadwigą Broniowską (córką Piotra, dzierżawcy Cieklina i innych dóbr w okolicy Jasła) i osiadł na roli w rodzinnych włościach, do których król Zygmunt III dodał dożywotnie dzierżawy z dóbr starostwa w Dębowcu (Majscowa, Wola Dębowiecka, Łazy Dębowieckie i in.) graniczące z Cieklinem i Lipinkami. Potem w 1601 r. król nadał mu godność podczaszego krakowskiego. Zmarł Ciekliński 14 V 1604 r. po dłuższej chorobie i został pochowany w kościele farnym w Bieczu. Przeżył więc zaledwie 46 lat, nie dokończywszy przekładu Arystofanesa na język polski, nad czym pracował w 1603 r., w zaciszu wsi podjasielskiej.

Syn Stanisław, rotmistrz królewski, bił się pod Chodkiewiczem w Inflantach (Kircholm!) i widać dobrze stawał w polu, skoro Sejm Rzeczypospolitej uchwalił w 1609 r. dać mu z „poborów koronnych” 4 tys. zł nagrody… Drugi syn, Piotr, był pokojowcem królewskim i sekretarzem Zygmunta III. Kariera więc polityczna Cieklińskich, rodu osiadłego zaledwie na częściach dwóch wsi, jest wprost zawrotna.

Piotr Ciekliński był głównym realizatorem planów polityczno-kulturalnych Jana Zamoyskiego, kanclerza i hetmana, „człowieka nr 1” Rzeczypospolitej schyłku XVI w. Wspomnieć tu trzeba nie tylko założenie Zamościa (1580) i budowę miasta, ale głównie fundowanie „Akademii Zamoyskiej”, wokół czego zabiegał Ciekliński. Ponawiązywał więc przyjazne stosunki ze Stanisławem Żółkiewskim, Janem Ostrorogiem, Szymonem Szymonowicem, Janem Herburtem… ludźmi z ówczesnej elity politycznej i umysłowej kraju. Zapewne zaprosił do Zamościa Walentego Aleksandra Szlachtowica z Jasła, późniejszego nadwornego poetę Zamoyskich, przyjaciela Szymonowica. Przede wszystkim jednak poprzez zręczną dyplomację, nieprzeciętną wiedzę i doskonałe stosunki we Włoszech, uzyskał w Watykanie zatwierdzenie statusu Akademii dla Zamościa, uczelni, która przetrwała do czasu jej likwidacji przez zaborców w 1784 r.

Ciekliński zabiegał koło gromadzenia księgozbioru dla uczelni i np. z poselstwa do Turcji sprowadził do Zamościa… rękopisy greckie! Podobnie z podróży do Włoch przywiózł sporo druków humanistycznych. Był także współtwórcą słynnej drukarni akademickiej.

Gruntownie wykształcony i obyty z wartkim nurtem życia polityczno – kulturalnego doby „złotego wieku” Rzeczypospolitej, sięgnął Piotr Ciekliński po pióro w 1595 r., pisząc utwór „Ziemia Wołoska”, będący pokłosiem literacko-historycznym i politycznym wyprawy wojennej Zamoyskiego. W alegorycznej formie bajki politycznej, formie literackiej dotąd w Polsce nie uprawianej, przedstawił wierszem współczesne wypadki w Siedmiogrodzie, Mołdawii, na Wołoszczyźnie i związał to z atmosferą polityczną Rzeczypospolitej. Utwór publikowany we fragmentach w końcu XVI w., doczekał się dopiero w 1902 r. pełnej edycji i krytycznego rozbioru. W 1600 r. z drukarni zamoyskiej wyszły w liczbie siedmiu jego „Hymny na święta Panny Najświętszej…”. Innym, dziś białym krukiem, zachowanym w jednym egzemplarzu (!) jest jego druk „Wojciecha Apostoła i Arcybiskupa polskiego Bogarodzica”, wydany także w 1600 roku.

Trwałe miejsce w skarbnicy kultury polskiej dało Cieklińskiemu najwybitniejsze jego dzieło „Potrójny z Plauta”, datowane w Zamościu w 1597 roku, a w rzeczywistości wyszłe z tłoczni z początkiem 1598 r. Ten to utwór zyskał mu miano „pierwszego komediopisarza polskiego”. Jest to dowcipna przeróbka komedii obyczajowej Plauta, pt. „Trinummus”. Ciekliński, jak to wnikliwie wyliczyli znawcy przedmiotu, z 1189 wierszy oryginału, przełożył, często dosłownie, aż 1164, ale akcję utworu ze starożytnych Aten przeniósł do… Lwowa! Do pierwowzoru „włożył” 586 oryginalnych własnych wierszy i wszystko wystylizował, „przypolszczył” jak określili ten „zabieg” autorski badacze literatury, do realiów współczesnego życia. „Ubrał” więc bohaterów – Ateńczyków w szlacheckie kontusze i mieszczańskie czamary, postaciom podsunął realia polityczne czasów Henryka Walezego, Batorego i Zygmunta III Wazy, bawiąc wybornie satyrą polityczną. Zaraz po wyjściu z druku „Potrójny” był wystawiany na scenie!

Ciekliński jest postacią ze wszech miar wyjątkową. Żołnierz, dyplomata, poeta, typowy humanista o wybornej znajomości kultury antycznej i języków, pisał wyłącznie po polsku! Próbował swych sił twórczych w różnych gatunkach literackich, a wszędzie dawał wiersz „gładki”.

Wartości literackie pierwszej polskiej komedii zdecydowały o tym, że w 1967 roku „Potrójny z Plauta” został wznowiony w wyśmienitym opracowaniu wybitnych znawców tekstów staropolskich, profesorów Juliana Krzyżanowskiego i Stanisława Rosponda. Dokonana przy tej okazji drobiazgowa analiza literacko – słowotwórcza i gramatyczna tekstu Cieklińskiego, doprowadziła do jeszcze jednego odkrycia… Ciekliński napisał utwór językiem „mówionym” z okolic Cieklina! Zamieścił bowiem szereg zwrotów i słów właściwych tylko dla naszych okolic, a przy tym ortografia owego języka jest przedniej marki. Znaki diaktryczne, te wszystkie subtelności polszczyzny, są w pierwodruku bardzo starannie przestrzegane i zdaniem znawców tekst „Potrójnego z Plauta” odegrał niepoślednią rolę w ukształtowaniu pisowni języka polskiego. Tekst drukowany w owych czasach, spełniał rolę wzorca, służył do nauki, upowszechniał osiągnięcia literackie, kształtował prawidła języka i wzajemne związki między jego formą mówioną (dźwięki) a pisaną (litery, wyrazy).

Obok więc oryginalnej formy literackiej – pierwszej komedii polskiej, jej postać językowa stanowi o nieprzemijającej wartości dzieła Piotra Cieklińskiego.

oprac. Piotr Popielarz

BIBLIOGRAFIA:

Mieczysław Wieliczko, Piotr Ciekliński – pierwszy polski komediopisarz, Trybuna Gamratu, Nr 19(58), 27 października 1977 r.

O autorze

Piotr Popielarz

Wydawcą, właścicielem i redaktorem naczelnym Niezależnego Internetowego Serwisu Lipinek jestem ja, czyli Piotr Popielarz. Pierwszą wersję portalu umieściłem na serwerze 17 listopada 2002 roku. Od tamtej chwili wiele się zmieniło, ale NIS Lipinek nadal trwa i żyje własnym życiem. Poniżej znajdziecie informacje o ludziach, którzy pomagają mi w tworzeniu serwisu. Mam nadzieję, że niebawem powstanie Redakcja z prawdziwego zdarzenia.

Zostaw odpowiedź

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Reklama

Nadchodzące wydarzenia:

  • sob.
    06
    kwi
    2024

    Wielkie Otwarcie Centrum Budowlanego w Lipinkach

    09:00Lipinki (za Sklepem Centrum)

  • niedz.
    07
    kwi
    2024

    Wybory Samorządowe 2024

    7:00 - 21:00Lokale wyborcze
  • niedz.
    21
    kwi
    2024

    Akcja honorowego oddawania krwi w Libuszy

    8:00 - 13:00Remiza OSP Libusza

    Więcej szczegółów NIEBAWEM!

  • sob.
    18
    maj
    2024

    Bierzmowanie młodzieży z Parafii Lipinki

    18:00Kościół parafialny w Libuszy

    Bierzmowania udzieli Bp Edward Białogłowski

  • niedz.
    09
    cze
    2024

    Wybory do Parlamentu Europejskiego 2024

    lokale wyborcze

  • wt.
    03
    wrz
    2024

    Zbiórka odpadów wielkogabarytowych

    6:00 - 6:30Gmina Lipinki
  • niedz.
    15
    wrz
    2024

    Akcja Krwiodawstwa Klubu HDK Lipinki

    9:00 - 12:30Dom Wiejski w Lipinkach

    Bliższe szczegóły NIEBAWEM

  • sob.
    05
    paź
    2024

    VIII Maraton na Orientację "KIWON"

    07:00Baza: Hala Sportowa SP Lipinki

    Organizator: Towarzystwo "Jastrzębiec"

FACEBOOK

Najnowsze komentarze

Zanieczyszczenie powietrza (SMOG)

Archiwum