Podkolan biały, czyli storczyk, na lipińskiej łące

U podnóża Sochacza leży gospodarstwo Czesława i Barbary Szurek, najbliższych sąsiadów mojego rodzinnego domu w Lipinkach.

Storczyk na lipińskiej łące

Idąc z Sochacza do centrum Lipinek, ścieżka prowadząca do drogi przebiega przez małą łączkę położoną między mruczącym strumykiem, a krawędzią niewielkiego wzniesienia na którym stoi dom państwa Szurków. Od lat przechodząc ta ścieżynką, zwykle przyglądam się roślinom łąkowym, jako że interesują mnie one szczególnie. W pierwszej dekadzie czerwca 2003 r. zauważyłam niecodzienne zjawisko. Na tej łące wyrósł piękny storczyk, którego występowania na terenie Lipinek wcześniej nie stwierdziłam. Jest to zjawisko niezwykle wyjątkowe, godne zauważenia i podjęcia działań w kierunku ochrony czynnej takich siedlisk łąkowo-pastwiskowych.

Storczyk jest rośliną o bardzo dużych walorach dekoracyjnych, białych kwiatach, wytwarzająca piękny zapach. Liście ma podobne do konwalii. Jego nazwa botaniczna to podkolan biały (Platanthera bifolia L.). Zwykle porasta skraje lasów i polany śródleśne. Ewenementem jest, że rośnie z dala od lasu na łące. Dla piękna i zapachu jest często zrywany i sprzedawany. Portret tej rośliny na załączonym zdjęciu (fot 1.).

O fakcie wystąpienia storczyka na ich własnej łączce, zostali powiadomieni gospodarze tj. Barbara i Czesław Szurek oraz ich dzieci: Ewelina, Beata i Małgorzata. Dzieci zwykle zafascynowane urodą i zapachem tej arystokratycznej rośliny, mogą mieć pokusę do zerwania jej. Zatem zostały ostrzeżone i pouczone o szkodliwości takich poczynań.

Dodać należy, że od wielu lat ta część użytku zielonego (wyżej położona), na której wyrósł storczyk, nie była nawożona i koszona, jedynie od czasu do czasu wypasana. Jest to rodzaj ochrony czynnej posiadanego użytku zielonego, za co należy szczególnie Barbarę i Czesława pochwalić, gdyż efekt takiego działania jest już widoczny. Dodać należy, że większość roślin z rodziny storczykowatych jest wrażliwa na zawartość azotu w glebie, co tłumaczy ich występowanie na glebach ubogich w składniki pokarmowe. Prawdziwym zagrożeniem storczyków jest ubywanie siedlisk odpowiednich dla ich występowania.

Dla celów ochrony przyrody najbardziej naturalną i korzystną formą działania jest wypas. Jest to proces, który ułatwia przetrwanie szerokiemu spectrum zespołów roślinnych. Użytkowanie pasterskie jest pożyteczne ze względu na to że:

• wytwarza zróżnicowanie strukturalne roślinności
• zapobiega ekspansji pospolitych chwastów i inwazji roślin drzewiastych.
• w odróżnieniu od koszenia, wypasane zwierzęta selektywnie oddziałują na roślinność

O ile nikt nie zerwie jedynego storczyka, który będzie matką dla przyszłych pokoleń tej uroczej rośliny, to w przyszłości możemy oczekiwać łąki storczykowej. Musimy jednak ciągle pamiętać, że STORCZYKI PODLEGAJĄ OCHRONIE CAŁKOWITEJ!!!

KRÓTKO O STORCZYKACH

Są to rośliny rzadkie, często zagrożone wyginięciem. Przyczyniło się do tego wiele czynników pozyskiwania storczyków, zwłaszcza we wczesnej fazie rozwoju tych roślin. Zmiany środowiska, jakich jesteśmy świadkami, przynoszą im zagładę. Działania takie jak zanieczyszczenie środowiska i wydzieranie naturze kolejnych połaci ziemi dla potrzeb uprawy i przemysłu są dla tych roślin zgubne. Przeprowadzane melioracje zmieniają właściwości i strukturę gleby oraz sposób użytkowania terenu, na którym występują storczyki, nie pozostaje to obojętne dla grzybów symbiotycznych i zmniejsza szansę na wykiełkowanie nasion storczyków.

Storczyki potrzebują wielu lat od momentu wysiania, by po raz pierwszy zakwitnąć i wydać nasiona – u niektórych gatunków trwa to nawet kilkanaście lat. Ponadto mimo wytwarzania ogromnej ilości nasion, tylko znikoma cześć z nich trafi na podatne podłoże, gdzie będzie mogła wykiełkować.

W sprzyjających warunkach storczyki wytwarzają kwiaty. Kwiaty te stosują wyrafinowane metody wabienia owadów. Wytwarzają substancje będące pokarmem takim jak nektar. Substancje o przyciągających owady zapachach przybierają kształty przypominające owady. Kształt i układ kolorów stanowi dla owadów swoisty drogowskaz. Wszystko to po to, aby doszło do zapylenia i w konsekwencji do wydania nasion. Dojrzewanie nasion w owocu powstałym z silnie rozwiniętej zalążni trwa (w zależności od gatunku) od 3 do 20 miesięcy. Storczyki produkują ogromną liczbę nasion. W jednym owocu może ich być nawet 2 – 3 mln. Nasionka są mikroskopijne i nie zawierają substancji zapasowych jak nasiona innych roślin. Po wysianiu nasionko musi być zainfekowane przez pewien gatunek grzyba. Następuje rodzaj współżycia (mikoryza), w wyniku której nasionko otrzymuje substancje odżywcze niezbędne dla dalszego rozwoju. Nasionko przekształca się w kulisty twór zwany protomem, z którego po jakimś czasie powstanie w pełni wykształcona roślina. U niektórych gatunków storczyków okres od zakiełkowania do pojawienia się pierwszego listka trwa nawet do 10 lat. Potem musi minąć kilka lat, aby roślina rozrosła się i umocniła na tyle, by móc zakwitnąć po raz pierwszy. Widzimy zatem jak długi czas potrzebny jest do rozwoju i egzystencji storczyka.

p. dr Maria Trzaskoś

OPIS BOTANICZNY

STORCZYK – Podkolan biały (Platanthera bifolia L.) jest dekoracyjnym wieloletnim storczykiem o wysokości 20 – 30 cm, z dwiema podłużnymi bulwami i bardzo charakterystycznymi dwoma naprzeciwległymi, eliptycznymi liśćmi u nasady łodygi. Kwiaty białe, pachnące; ostroga równowąska, na końcu nie zgrubiała, warżka całobrzega; pyłkowiny dł. do 2 mm, ułożone równoległe. Kwitnie od maja do lipca. Gatunek ten znajduje się na liście roślin chronionych i należy do gatunków objętych ochroną całkowitą (Dz.U. nr 27 poz. 134 z 1983 r. wchodzi w życie 01.06.1983 r. Zarządzenie Min. Ochr.Środ. z 30.04. 1983 r.)

Wszystkie storczyki w Polsce są prawnie chronione i pozyskiwanie ich z naturalnych stanowisk jest zabronione i karalne, zaś posiadane rośliny muszą mieć świadectwo pochodzenia.